Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης - Ψηφιοθήκη ΛΟΥΤΡΑ ΣΜΟΚΟΒΟΥ

Αθηνά, αρ. φύλ. 1421, 12.06.1847: 4

Περὶ ἀναλύσεως τινῶν ἰαματικῶν ὑδάτων τῆς Μακεδονίας.

Λίαν ἐπωφελὲς διὰ τὴν πάσχουσαν ἀνθρωπότητα θεωρῶ καὶ τὴν κοινοποίησιν

ἀναλύσεως τινῶν ἰαματικῶν ὑδάτων, ὑπαρχόντων εἰς τὰ γειτνιάζοντα μέρη τῆς

Ἑλλάδος, περὶ τῶν ὁποίων καὶ πληροφορίας διὰ τῶν ἐντίμων Ἑλληνικῶν προξένων,

καὶ δείγματα αὐτῶν ἔλαβον, διὸ καὶ δημοσίᾳ εὐγνωμοσύνην ἀποδίδωμι τούτοις.

1) Περὶ τῶν ἐν Σμοκόβῳ εὑρισκομένων θειοθέρμων.

Εἰς τὸ μέρος τὸ ὀνομαζόμενον Σμόκοβον ἀπαντῶνται, ὡς φαίνεται, ἐξ ἀρχαίας

Ἑλληνικῆς ἐποχῆς λείψανα δεξαμενῶν κυκλωπικῶς ᾠκοδομημένων. Αἱ δεξαμεναὶ

αὗται ὑπὸ διαφόρων εἰς ταῦτα τὰ θερμὰ ὕδατα προσερχομένων πασσάδων ἀπὸ

καιροῦ εἰς καιρὸν διωρθώθησαν, ὥστε χρησιμεύουν μέχρι τῆς σήμερον εἰς τοὺς τὰ

θερμὰ ἐπισκεπτομένους. Ἐκ τῶν δεξαμενῶν τούτων ἡ μία μόνον χρησιμεύει

ἀποκλειστικῶς δι’ ἀνθρώπους· ἡ δὲ ἑτέρα πρὸς λοῦσιν ὑπὸ ἐξανθημάτων

ἀσθενούντων ζώων. Πλησίον τῶν δεξαμενῶν τούτων ἀναβρύουν ἐκ τριῶν μικρῶν

λάκκων θερμὰ ὕδατα, ἅτινα ἑνούμενα σχηματίζουν ῥύακα εἰσερχόμενον εἰς αὐτάς. Τὸ

ὕδωρ τοῦτο ἐκπέμπει ἰσχυρὰν σεσηπότων ὠῶν ὀσμήν, τὸ ὁποῖον διὰ τῆς μετὰ τοῦ

ἀτμοσφαιρικοῦ ἀέρος συναφείας ταχέως ἀποσυντιθέμενον καθίσταται γαλακτόχρουν.

Τὸ ὕδωρ τοῦτο ἔχει γεῦσιν ἁλμυρὰν καὶ εἰδικὴν βαρύτητα 1,034, καὶ κατὰ τὰ ἐν αὐτῷ

εὑρεθέντα συστατικὰ ἐξάγεται ὅτι ἀνήκει εἰς τὴν τάξιν τῶν θειοθέρμων, τὰ ὁποῖα

μεγίστην ὠφέλειαν κατὰ τῶν ἐξανθηματικῶν νοσημάτων, κατὰ τοῦ ῥευματισμοῦ καὶ

τῆς ἀρθρίτιδος παρέχουσι.

2) Περί τινος ἰαματικοῦ ὕδατος εἰς θέσιν Αἰκατερίνην.

Μεταξὺ Θεσσαλονίκης καὶ Βώλου (sic) εἰς θέσιν Αἰκατερίνην ἀπαντῶνται θερμὰ

ὕδατα, τὰ ὁποῖα ὑπὸ τῶν κατοίκων τῶν μερῶν τούτων ὡς λίαν ὠφέλιμα φημίζονται.

Εἰς τοὺς πρόποδας λόφου τινὸς ἐκ λίθου ὀφίτου ἐκ πλήθους στομίων ἀναβρύουν τὰ

εἰρημένα θερμὰ ὕδατα, τὰ ὁποῖα σχηματίζουν ῥύακα, ὅστις συνάζεται ἐντὸς

χειροποιήτου τινὸς δεξαμενῆς, ἥτις χρησιμεύει εἰς τοὺς προσερχομένους. Τὸ ὕδωρ

τοῦτο εἶναι ἁλμυρόν, πικρίζον τὴν γεῦσιν, εἰδ. βαρ. 1,086, ἔχει θερμοκρασίαν 38

βαθμούς, ἐμπεριέχει εἰς 16 οὐγγίας τὰ ἑξῆς χαρακτηριστικά·

Ὑδροχλωρικῆς σόδας 32,00

» τιτάνου 3,00

» μαγνησίας 1,500

Θειϊκὴν τίτανον 1,800

Θειϊκὴν σόδαν 5,340

Θειϊκὴν μαγνησίαν 2,400

Ὑδροβρωμικὴν μαγνησίαν

Κρηνικὰ ἅλατα

Ἀνθρακικὸν ὀξύ.

Τοῦτο τὸ ἰαματικὸν ὕδωρ εἶναι ἀναμφιβόλως ἓν τῶν ὠφελιμωτέρων ἁλυκῶν θερμῶν,

ἅτινα ἐξωτερικῶς μεταχειριζόμενα δεικνύουν μεγάλην ἐνέργειαν ἰδίως κατ’

ἐμφράξεων καὶ σκληρύνσεων τῶν ἀδένων τῆς κάτω κοιλίας, κατὰ τῆς χρονικῆς

σπληνίτιδος καὶ τῶν χοιραδιακῶν οἰδημάτων. 3) Εἰς τὸ χωρίον Κέφαλον ὀνομαζόμενον ἀπαντᾶται ψυχρόν τι ὕδωρ ἔκ τινος

χαμηλοῦ βράχου ἐκ τιτανολίθου συγκειμένου ἐξερχόμενον, καὶ παρὰ τῶν ἐγχωρίων

ὡσαύτως Κέφαλον ὀνομαζόμενον. Ὑπάρχει τις παράδοξος δοξασία μεταξὺ τῶν

κατοίκων, ὅτι τὸ ὕδωρ τοῦτο ἀλλάσσει ἀπὸ καιρὸν εἰς καιροῦ τὰς ἰδιότητάς του, ὅτι

ὂν φυσικῶς ἁλμυρὸν γίνεται ἐνίοτε γλυκύτερον ἀπὸ τὸ σύνηθες. Πινόμενον ἐνεργεῖ

ὡς διαλυτικὸν καὶ ἐλαφρὸν καθαρτικὸν μέσον.

Αἱ δοξασίαι αὗται εἶναι ἀληθεῖς, καθότι μετὰ τοῦ ῥηθέντος ἁλμυροῦ ὕδατος

συμμιγνύονται πολλάκις ἕτερα πλησίον ἀναβρύοντα ὕδατα, δι’ ὧν ἡ τοῦ ἰαματικοῦ

τούτου ὕδατος δύναμις ἐλαττοῦται. Τὸ ὕδωρ τοῦτο ἀνήκει εἰς τὴν τάξιν τῶν

ἁλμυρίδων, δηλ. τῶν ψυχρῶν ἁλυκῶν ὑδάτων, καὶ ἐπειδὴ μεταξὺ τῶν λοιπῶν

συστατικῶν, ἅτινα τὰ τῆς τάξεως ταύτης ὕδατα χαρακτηρίζουσιν, εὑρίσκεται καὶ

ἀνθρακικὴ Σόδα, δύναται νὰ συντελέσῃ διὰ τῆς συνεχοῦς πόσεως εἰς τὴν διάλυσιν

τῶν τῆς οὐροδόχου κύστεως συγκριμάτων.

4) Ὁμοιάζοντα χαρακτηριστικά, ἂν καὶ ἀσθενέστερα, ἔχει ἕτερον θερμὸν ἁλατοῦχον

ὕδωρ εἰς μέρος λεγόμενον χωρίον Καινούριον.

Μεταξὺ Φαρσάλου πρὸς τὸ Καινούριον χωρίον ἀναβρύει εἰς τοὺς πρόποδας τινὸς

ὄρους ἐκ δολομίτου λίθου συγκειμένου λόφου θερμὸν ὕδωρ, τὸ ὁποῖον ἕνεκα τῶν

ἰαματικῶν του ἰδιοτήτων ὑπὸ τῶν γειτνιαζόντων κατοίκων ἐσωτερικῶς καὶ ἐξωτερικῶς

πρὸς λοῦσιν καὶ πρὸς πόσιν μεταχειρίζεται, καὶ ἐξ ἀναλογίας δυνάμεθα νὰ ἐλπίζωμεν

ἐκ τῆς χρήσεως τοῦ ἰαματικοῦ τούτου ὕδατος μεγάλας ὠφελείας κατὰ τὰς τῆς κάτω

κοιλίας ἐμφράξεις, κατὰ τὸν ἴκτερον, κατὰ ψωραδιακὰ νοσήματα.

5) Πλησίον τοῦ Βώλου εἰς τὴν θέσιν Βουβουλήθρα ἀπαντᾶται ἕτερον ὕδωρ ἰαματικὸν

πινόμενον ὑπὸ τῶν κατοίκων ὡς καθαρτικόν. Τοῦτο ἐξέρχεται ἔκ τινος βράχου ὀλίγα

βήματα τῆς θαλάσσης ἀπέχοντος. Τὸ ὕδωρ τοῦτο εἶναι καθαρώτατον, ἄοσμον,

διαυγές, κεντητικὸν τὴν γεῦσιν, καὶ ζεόμενον ἀνθρακικὸν ὀξὺ ἐκπέμπει.

Κατὰ τὰ εἰς τοῦτο τὸ ὕδωρ εὑρεθέντα συστατικὰ ἀνήκει εἰς τὴν τάξιν τῶν

πικροκρηνῶν, αἵτινες πινόμεναι ἐνεργοῦσιν ὡς ἐλαφρῶς ἐκκαθαρτικαί, καὶ τὸ ὕδωρ

τοῦτο θέλει ὠφελήσει κατ’ ἐξοχὴν τοὺς ἀπὸ αἱμοῤῥοΐδας καὶ συνεπείᾳ αὐτῶν ἀπὸ

ὀργασμὸν τοῦ αἵματος κατὰ τὴν κεφαλὴν καὶ ὑπὸ ἐμφράξεων τῆς κάτω κοιλίας

πάσχοντας.

6) Ἓν τῶν κυριωτέρων ἰαματικῶν ὑδάτων τῆς Θετταλομαγνησίας ἀπαντᾶται εἰς τὸ

παράλιον τοῦ χωρίου Μηλιαῖς .

Ἡ θέσις εἰς ἣν τὸ ὕδωρ τοῦτο ἀναβρύει ὀνομάζεται παρὰ τῶν κατοίκων Καλὰ

νερά , ὡς φαίνεται ἕνεκα τῆς ὑπολήψεως τὴν ὁποίαν ἔχουν, καὶ τῶν ὠφελίμων

ἐνεργειῶν, τὰς ὁποίας ἐπὶ τοῦ ἀνθρωπίνου ὀργανισμοῦ αἰσθάνονται.

Σχεδὸν καθ’ ὅλας τὰς ἐποχὰς τοῦ ἐνιαυτοῦ προσέρχονται εἰς ταῦτα τὰ ὕδατα

ἀσθενεῖς, καὶ ὄχι μόνον ἐκ τῶν γειτνιαζόντων μερῶν, ἀλλὰ 24-40 ὡρῶν μακράν.

Τὰ ὕδατα ταῦτα, ἀναβρύοντα πλησίον τῆς θαλάσσης, συνάζονται ἐντὸς μικρᾶς

λιθοκτίστου δεξαμενῆς.

Οἱ ἄνθρωποι πίνουν τὸ εἰρημένον ὕδωρ κατὰ διαφόρων ἀσθενειῶν, ἰδίως κατ’

ἐμφράξεων καὶ κατὰ τῶν τοῦ δέρματος ἐξανθημάτων. Τὸ ὕδωρ τοῦτο νεαρῶς

ἐξαντλημένον εἶναι καθαρώτατον, ἔχει ἁλμυροπικρίζουσαν, κεντητικὴν γεῦσιν, καὶ

ἀσθενῆ θείου ὀσμήν· ἐμπεριέχει εἰς 16 οὐγγίας τὰ ἑξῆς συστατικά·

Ὑδροχλωρικὴν σόδαν

 » μαγνησίαν

Θειϊκὸν νάτρονἼχνη ὑδροϊωδικοῦ νάτρου

Ἴχνη ὑδροθειωμένου ἀερίου.

Ἐκ τῆς ἀναλύσεως τοῦ ὕδατος τούτου ἐξάγεται, ὅτι εἶναι ἐκ τῆς τάξεως τῶν

ἁλμυρίδων. Ὅθεν ἐνεργεῖ ἐπωφελῶς κατ’ ἐμφράξεων τῆς κάτω κοιλίας, χρονίας

σπληνίτιδος καὶ σκληροτραχήλων ἐξανθημάτων, ἐσωτερικῶς καὶ ἐξωτερικῶς

μεταχειριζόμενον.

7) Ἀνάλυσις ἰαματικοῦ τινος ὕδατος εἰς Ἅγιον Ὄρος.

Εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἁγίου Ὄρους, πλησίον τοῦ Μοναστηρίου «Ξενοφῶν», ὀλίγα

τινὰ βήματα τῆς θαλάσσης ἀπέχοντος, ἀναβρύει ἐκ τῆς μητρικῆς γῆς ὕδωρ, τὸ ὁποῖον

ὑπὸ τῶν καλογήρων ἐπαινεῖται τὰ μέγιστα ὡς διαλυτικὸν καὶ ἐκκοπρωτικὸν

εὐφημιζόμενον ὑπὸ αὐτῶν, πίνεται δὲ κατὰ τὸ ἔαρ. Τοῦτο τὸ ὕδωρ μεταφέρεται καὶ

μέχρι τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἔχει πικρίζουσαν ἀσθενῶς κεντητικὴν γεῦσιν, καὶ 2-

3 ποτήρια νηστικῶς πινόμενα ἐπιφέρουσιν ἐκκενώσεις.

Κατὰ τὰ συστατικὰ καὶ τὰς ἐνεργείας εἶναι ἐκ τῆς τάξεως τῶν πικροκρηνῶν, αἵτινες

ὠφελοῦσιν εἰς ἀταξίας τῶν ἐντοσθίων, εἰς χρονικὰ ἐξανθήματα, εἰς ῥευματικὰς καὶ

ἀρθριτικὰς ἐνοχλήσεις, εἰς ἐμφράξεις τῆς κάτω κοιλίας ἀπὸ ὑπέρμετρον ποσὸν τῆς

χολῆς καὶ τῆς βλέννης κτλ.

8) Περί τινων ὑδάτων τῆς Θεσσαλονίκης.

Τὰ σημαντικότερα καὶ μᾶλλον εὐφημιζόμενα τῆς Μακεδονίας θερμὰ ὕδατα κεῖνται

πλησίον τῆς πόλεως Θεσσαλονίκης ἢ Σαλονίκης. Τινὰ τῶν θερμῶν τούτων ὑδάτων

εὑρίσκονται πρὸς τὸ βορειοδυτικὸν μέρος τῆς πόλεως ταύτης, καὶ ἄλλα τινὰ εἰς τὴν

πρὸς τὴν ἐπαρχίαν ταύτην ἀνήκουσαν χερσόνησον Χαλκιδικήν. Τὰ δὲ πρῶτα ἦσαν τὰ

σημαντικότερα, καὶ ἕνεκα τῆς εἰς τοὺς ἀρχαίους χρόνους κεκτημένης φήμης

ἐπωνομάσθη ἡ παλαιὰ πόλις, τῆς ὁποίας πλησίον τῆς σημερινῆς πόλεως

Θεσσαλονίκης ἐρείπια εὑρίσκονται, Θερμαί, ἐξ ἧς καὶ Θερμαϊκὸς ἐπωνομάσθη ὁ

τῆς Θεσσαλονίκης κόλπος (Sinus Thermaicus).

Πλησίον τῶν θερμῶν τούτων ὑδάτων ὑπάρχουν μικρά τινα οἰκοδομήματα, χρήσιμα

πρὸς ὑποδοχὴν τῶν πρὸς τὰ θερμὰ προσερχομένων.

Τὰ θερμὰ ταῦτα ὕδατα συνάζονται ἐντός τινος ἐκ μαρμάρου δεξαμενῆς κατὰ

τουρκικὸν τρόπον μὲ θόλον ἐστεγασμένης. Πλησίον ταύτης τῆς δεξαμενῆς

ἀνακαλύπτονται εἰσέτι λείψανα ἀρχαίων ὑδραγωγείων, χρησίμων ὡς φαίνεται, τὸ

πάλαι ἀναμφιβόλως πρὸς διοχέτευσιν τῶν θερμῶν τούτων ὑδάτων πρὸς τὰ τὸ πάλαι

πλησίον εὑρισκόμενα οἰκήματα.

Τὸ ὕδωρ τῶν περιφήμων τούτων λουτρῶν εἶναι ἐκ τῆς τάξεως τῶν θειοθέρμων, καὶ

τὰ συστατικὰ συνίστανται ἐξ ὑδροχλωρικῆς σόδας, ὑδροχλωρικῆς τιτάνου,

ὑδροχλωρικῆς μαγνησίας, θειϊκῆς μαγνησίας, θειϊκῆς τιτάνου, ὑδροβρωμικῆς

μαγνησίας, ἰχνῶν ὑδροϊωδικῆς σόδας, ὑδροθειωμένου ἀερίου.

Ἐκ τῆς ἀναλύσεως τῶν θερμῶν τούτων ἐξάγεται ὅτι ἀνήκουν εἰς τὰ θειόθερμα, τῶν

ὁποίων ἡ ἐνέργεια εἶναι κυρίως κατὰ τῶν ἐξανθημάτων τοῦ δέρματος, λειχήνων,

ψώρας, ῥευματικῶν ἐνοχλήσεων, χρονικῆς διὰ μετάλλων δηλητηριάσεως κλ.

Ἐκτὸς τῆς χρήσεως ταύτης τῶν ὑδάτων τούτων λίαν σπουδαία δύναται νὰ ἦναι (sic)

καὶ ἡ χρῆσις τῶν ἐνταῦθα ἰλυολούτρων, καθότι ἔκ τινος ἐνταῦθα ἀναβρυούσης

θειοθέρμης ἀποτίθεται πλῆθος μελαίνης ἰλύος, ἥτις διὰ τῆς ἐπιθέσεως ἐπὶ τῶν

πασχόντων μερῶν μεγάλην ὠφέλειαν κατὰ τῆς ἀρθρίτιδος καὶ τῶν ῥευματικῶν

παραλύσεων ὑπόσχεται, καὶ οὐ σπανίως ἐγκρύπτονται εἰς ταύτην τὴν ἰλὺν ὑπὸ

τοιούτων νοσημάτων ἀσθενεῖς, ὠφελούμενοι τὰ μέγιστα. 9) Τέλος ἀναφέρομαι περί τινος ψυχροῦ ἰαματικοῦ ὕδατος τῆς Μακεδονίας,

ὑποληπτομένου τὰ μέγιστα καὶ εἰς τοὺς ἀρχαίους χρόνους, καθ’ οὓς τὸ ἐξ αὐτοῦ

ἀπολαμβανόμενον ἅλας ἐτιμᾶτο ἴσα μὲ τὸ ἀττικόν, ὡς πρὸς τὴν λευκότητα καὶ

καθαριότητά του, καὶ ἰδίως μετεχειρίζετο πρὸς ὄπτησιν τοῦ ἄρτου. Τὸ ἐκ τῆς

ἐξατμίσεως τῶν ὑδάτων τούτων ἀπολαμβανόμενον ἅλας ἐπωνόμασεν ὁ Πλίνιος

«Χαλαστρικὸν ἅλας», καὶ τὸν τόπον ὅπου ἡ ἀνάβρυσις γίνεται, «λίμνη νιτρώδης,

Lacus nitrosus».

Τὰ συστατικὰ τοῦ ὕδατος τούτου εἶναι διάφορα, ὑδροχλωρικὰ καὶ θειϊκὰ ἅλατα ὁμοῦ

μετ’ ἀνθρακικοῦ νάτρου, ὥστε ἕνεκα τῶν συστατικῶν τούτων, τὸ ὕδωρ πινόμενον

ὑπόσχεται μεγάλας ὠφελείας κατὰ χρονίων καὶ σκληροτραχήλων ἐξανθημάτων,

ἐμφράξεων, ἰδίως κατὰ τῆς ὑπερτροφίας τοῦ σπληνός, κατὰ διαφόρων νοσημάτων

τοῦ οὐροποιητικοῦ συστήματος, καὶ μάλιστα τῆς λιθιάσεως.

10) Πρὸς δυσμὰς τῆς Θεσσαλονίκης πλησίον τοῦ χωρίου Alcalil ἐπονομαζομένου, κατ’

ἐκεῖνο τὸ μέρος εἰς τὸ ὁποῖον ὑποτίθεται ὅτι ὑπῆρξε ποτὲ ἡ ἀρχαιοτέρα τῆς

Μακεδονίας μεγαλούπολις Πέλλα, ἥτις κατὰ τοὺς χρόνους τῶν Ῥωμαίων κατεστράφη,

εὑρίσκονται κρῆναι ὑποθέρμου ὕδατος Pel ἢ Pelil ἐπονομαζόμεναι.

Πλησίον τῆς κρήνης ταύτης εὑρίσκεται ἐξ ἀγρίων λίθων οἰκοδομημένη δεξαμενή, εἰς

ἣν τὸ ὕδωρ συνάγεται, καὶ ἥτις ὡς γενικὸς λουτὴρ ὑπὸ τῶν πασχόντων

μεταχειρίζεται.

Ὅτι ἡ χρῆσις τῶν λουτρῶν τούτων ἦτον ἀρχαιοτάτη, ὡς φαίνεται ἐκ τοῦ Ἀθηναίου,

ὅστις τὰ ὀνομάζει λουτρὰ τοῦ Pella. Τὰ ὕδατα ταῦτα ἀνήκουσιν κατὰ τὰ διὰ χημικῆς

ἀναλύσεως εὑρεθέντα συστατικὰ εἰς τὴν τάξιν τῶν ἁλμυρίδων, αἵτινες πινόμεναι

ἐνεργοῦσιν ἐπωφελῶς κατὰ διαφόρων ἐμφράξεων τῶν ὀργάνων τῆς κάτω κοιλίας.

Ξ. ΛΑΝΔΕΡΕ